O’sish sur’atlarining pasayishi fonida, 2080-yillarda dunyo aholisi 10,4 milliardga yetadi.

2022-yilning 15-noyabrida dunyo aholisi soni 8 milliardga yetishi prognoz qilinmoqda va bugun Jahon aholi soni kunida eʼlon qilingan 2022-yilgi Butunjahon aholining istiqbollari maʼlumotlariga koʻra, Hindiston 2023-yilda Xitoyni ortda qoldirib, dunyoning eng zich joylashgan mamlakati boʻlishi kutilmoqda. “Bu yilgi Butunjahon aholi kuni biz Yerning sakkiz milliardinchi aholisi tug‘ilishini kutayotgan muhim yilga to‘g‘ri keladi. Bu xilma-xilligimizni nishonlash, umumiy insoniyligimizni e’tirof etish va umrini uzaytirgan, onalar va bolalar o‘limini keskin kamaytirgan sog‘liqni saqlash sohasidagi yutuqlardan hayratda qolish uchun imkoniyatdir”, — dedi BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish. “Shu bilan birga, bu bizning sayyoramizga g’amxo’rlik qilish bo’yicha umumiy mas’uliyatimizni eslatadi va biz bir-birimiz oldidagi majburiyatlarimizni bajara olmaslik haqida o’ylash uchun bir lahzadir”, deya qo’shimcha qiladi.

Dunyo aholisi 1950 yildan beri eng past sur’atda o’smoqda, 2020 yilda 1 foizga kamaygan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining so’nggi prognozlariga ko’ra, dunyo aholisi 2030 yilda 8,5 milliardga, 2050 yilda esa 9,7 milliardga ko’payishi mumkin. 2080-yillarda taxminan 10,4 milliard kishilik cho’qqiga chiqish va 2100 yilgacha bu darajada qolishi mumkin. Jahon aholisining 2022 yilgi istiqbollari, shuningdek, ko’plab mamlakatlarda so’nggi o’n yilliklarda tug’ilish sezilarli darajada pasayganini ta’kidlaydi. Bugungi kunda dunyo aholisining uchdan ikki qismi umr bo’yi tug’ilish ko’rsatkichi har bir ayolga 2,1 tug’ilishdan past bo’lgan mamlakat yoki hududda yashaydi, bu taxminan o’lim darajasi past bo’lgan aholi uchun uzoq muddatda nolga teng o’sish uchun zarur bo’lgan darajadir. 61 mamlakat yoki hudud aholisining 2022-2050 yillar oralig’ida tug’ilish darajasining pastligi va ba’zi hollarda emigratsiyaning yuqori darajasi tufayli 1 foizga yoki undan ko’proqqa qisqarishi prognoz qilinmoqda.

2050 yilgacha dunyo aholisining prognoz qilinayotgan o’sishining yarmidan ko’pi sakkizta davlatda to’planadi: Kongo Demokratik Respublikasi, Misr, Efiopiya, Hindiston, Nigeriya, Pokiston, Filippin va Tanzaniya Birlashgan Respublikasi. Afrikaning Sahroi Kabirdan janubi-g’arbiy qismidagi mamlakatlar 2050 yilgacha kutilayotgan o’sishning yarmidan ko’prog’iga hissa qo’shishi kutilmoqda.

“Aholining oʻsishi va barqaror rivojlanish oʻrtasidagi munosabatlar murakkab va koʻp qirrali”, dedi BMT Bosh kotibining iqtisodiy va ijtimoiy masalalar boʻyicha oʻrinbosari Liu Chjenmin. “Aholining tez oʻsishi qashshoqlikka barham berish, ochlik va toʻyib ovqatlanmaslikka qarshi kurashish, sogʻliqni saqlash va taʼlim tizimlarini qamrab olishni yanada qiyinlashtiradi. Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish, ayniqsa, sog’liqni saqlash, ta’lim va gender tengligi bilan bog’liq bo’lganlar tug’ilish darajasini pasaytirishga va global aholi o’sishini sekinlashtirishga yordam beradi.

Afrikaning ko’pgina mamlakatlarida, shuningdek, Osiyo va Lotin Amerikasi va Karib havzasi mintaqalarida tug’ilishning qisqarishi tufayli mehnatga layoqatli yoshdagi (25 yoshdan 64 yoshgacha) aholi ulushi ortib bormoqda. Yosh taqsimotidagi bu o’zgarish “demografik dividend” deb nomlanuvchi aholi jon boshiga tezlashtirilgan iqtisodiy o’sish uchun vaqt bilan chegaralangan imkoniyatni beradi. Yosh bo’yicha qulay taqsimotning potentsial afzalliklarini maksimal darajada oshirish uchun mamlakatlar barcha yoshdagilar uchun sog’liqni saqlash va sifatli ta’limdan foydalanishni ta’minlash hamda samarali bandlik va munosib mehnat imkoniyatlarini rag’batlantirish orqali inson kapitalini yanada rivojlantirishga sarmoya kiritishlari kerak. 65 va undan katta yoshdagi dunyo aholisining ulushi 2022 yildagi 10 foizdan 2050 yilda 16 foizgacha ko’tarilishi prognoz qilinmoqda. Shuningdek, dunyo bo’ylab 65 va undan katta yoshdagilar soni ikki barobardan ko’proq bo’lishi kutilmoqda. Aholisi qarib borayotgan mamlakatlar davlat dasturlarini keksalar sonining o’sishiga moslashtirish choralarini ko’rishlari kerak, shu jumladan universal sog’liqni saqlash va uzoq muddatli parvarish tizimlarini yaratish va ijtimoiy ta’minot va pensiya tizimlarining barqarorligini oshirish orqali.

2019-yilda dunyo bo‘ylab o‘rtacha umr ko‘rish 72,8 yoshga yetdi, bu 1990-yildan buyon qariyb 9 yilga o‘sdi. O‘lim darajasining yanada qisqarishi 2050-yilda o‘rtacha 77,2 yil umr ko‘rishga olib keladi. Shunga qaramay, 2021-yilda eng kam rivojlanganlar uchun o‘rtacha umr ko‘rish mumkin bo‘ladi. COVID-19 pandemiyasi aholi oʻzgarishining barcha uch komponentiga taʼsir koʻrsatdi. 2021-yilda dunyo bo‘ylab o‘rtacha umr ko‘rish 71,0 yoshga qisqardi. Ayrim mamlakatlarda pandemiyaning ketma-ket to‘lqinlari homiladorlik va tug‘ilishlar sonining qisqa muddatli qisqarishiga olib kelgan bo‘lishi mumkin, boshqa ko‘plab mamlakatlarda esa tug‘ilishga ta’siri haqida juda kam dalillar mavjud. Pandemiya inson harakatchanligining barcha shakllarini, shu jumladan xalqaro migratsiyani keskin chekladi.