Aholini ro‘yxatdan o‘tkazish muddati

Agar kritik moment va ro‘yxatdan o‘tkazish kuni belgilangan bo‘lsa, ro‘yxatdan o‘tkazish muddatini aniqlash lozim. Ro‘yxatdan o‘tkazish kuni va muddati bir-biri bilan bog‘liq bo‘lishi zarurligini e’tiborga olib, so‘ralayotgan shaxs kritik momentda yuz bergan holatlarni esidan chiqarmay turib, ro‘yxatga olishni u boshlanadigan kuni o‘tkazgan ma’qul. Dunyoning ko‘p mamlakatlarida (Turkiya, Iroq, Liviya, Paragvay va boshqa) aholining ro‘yxatga olish bir kunda o‘tkaziladi. Shu kuni hukumatning maxsus qarori bilan aholining uydan chiqishi (ro‘yxatdan o‘tmaguncha) man etiladi. Ro‘yxatga olishning bunday usulda o‘tkazilishi, aholi uchun noqulaylik yaratadi va hisobchilar sonini ko‘paytirish lozim bo‘ladi. Ba’zi hollarda ro‘yxatga olish muddatini qisqartirish maqsadida, aholini oldindan ro‘yxatga oladilar, so‘ngra unga kritik momentga nisbatan tug‘ilganlarni yozib, vafot etganlarni o‘chirib aniqlik kiritadilar. Bunda o‘zgartish kiritishni tezda amalga oshirish mumkin bo‘lgani uchun ma’lumotlar kritik momentga bog‘liq bo‘ladi. 1897 yildagi birinchi rus aholi ro‘yxati va 1937 yildagi ro‘yxat shu usulda o‘tkazilgan. O‘tkazilgan ko‘p ro‘yxatlarning muvaffaqiyatsizligi, ularni o‘tkazish muddatining cho‘zilib ketishi, ro‘yxatni kam sonli hisobchilar yoki boshqa hisobchilar bilan o‘tkazish bilan bog‘liq. Ro‘yxat muddati qancha cho‘zilsa, bir hisobchi shuncha ko‘p aholini ro‘yxatdan o‘tkazishi mumkin. Demak, ro‘yxatga olish optimal qisqa muddatda amalga oshirilishi, lekin bundan hisobchi o‘z ob’ektidagilar bilan uchrashish va so‘roq o‘tkazish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Agar ro‘yxatga olish vaqti bilan kritik kun o‘rtasida katta farq bo‘lsa, ro‘yxatdan o‘tkazilayotgan joydagi vaqtincha yashayotganlar ketib qolishi va ro‘yxatga tushmasligi mumkin. Aholining tug‘ilish va vafot etish holatlarini kritik moment bilan bog‘lay olish ham muhim masala hisoblanadi. Ro‘yxatga olish davri har bir yashovchiga qo‘yilgan savollar soniga, ularning murakkablik darajasi bilan birga ro‘yxatning boshqa nusxalari, kuzatishlarga va ro‘yxatga olish uchun jalb qilinishi mumkin bo‘lgan xodimlar soniga bog‘liq bo‘ladi. Qishloq joylarda aholi zich yashamaganligi uchun ro‘yxatga olish muddati bir oz cho‘zilishi ham mumkin. Uzoq va borish qiyin hududlarda belgilangan muddatlarda ro‘yxatdan o‘tkazash qiyinligi sababli, bu borada ular uchun alohida muddat belgilanadi.