Oʼzbekiston geografiya fanining XX asr oxirgi choragi va XXI asr boshlaridagi yirik namoyandasi, iqtisodiy va ijtimoiy geografiya boʼyicha yetuk olim, jonkuyar ustoz, Oʼzbekiston Geografiya jamiyatining raisi, Oʼzbekiston Milliy universiteti geografiya kafedrasi professori, geografiya fanlari doktori Аbdusami Soliev 1943-yilning 3-fevralida hozirgi Tojikiston Respublikasining Isfara tumani Kulkent qishlogʼida duradgor oilasida tavallud topgan. U avval qishloqda oʼrta maktabni bitirib, 1957-yildan boshlab Konibodom, soʼngra Panjakent shaharlaridagi pedagogika bilim yurtlarida tahsil oldi va boshlangʼich sinf oʼqituvchisi kasbini egalladi. 1961-1962 yillarda Dushanbe shahri yaqinidagi maktabda oʼqituvchilik qildi. Harbiy xizmatni oʼtab boʼlgandan soʼng, 1964-yili Toshkent Davlat universiteti (hozirgi OʼzMU) Geografiya fakulьtetiga oʼqishga kirib, 1969-yili uni imtiyozli diplom bilan tugatdi. U 1970-1973 yillarda ToshDUning kunduzgi aspiranturasida tahsil oldi va 1973-yili oʼzining “Tojikiston shaharlarining shakllanishi va rivojlanishi” mavzuidagi nomzodlik dissertatsiya ishini dots. T.Raimov rahbarligida muvaffaqiyatli himoya qildi. А.Soliev 1973-1974 yillarda Oʼzbekiston Fanlar Аkademiyasining “Ishlab chiqarish kuchlarini oʼrganish maslahat kengashi”da ishladi. Bu yerda u Oʼzbekiston shaharlarining rivojlanishi muammolari bilan shugʼullandi, akademiklar S.K.Ziyodullaev, K.N.Bedrintsev, K.I.Lapkinlar bilan birga ilmiy tadqiqotlarni olib bordi. 1974-yildan boshlab uning butun umri Oʼzbekiston Milliy universiteti Geografiya fakulteti bilan chambarchas bogʼliqlikda kechdi. Аvvalida, iqtisodiy geografiya kafedrasiga ishga taklif qilindi, 1984-yili esa universitet rektori – akademik S.X.Sirojiddinovning tavsiyasiga koʼra, shu kafedraning mudiri qilib tayinlandi va uzluksiz 26 yil mobaynida kafedrani muvaffaqiyatli boshqardi. Ilmiy tadqiqotlarining natijasi oʼlaroq, 1986-yili Moskva shahridagi sobiq Ittifoq Fanlar Аkademiyasi Geografiya institutida “Oʼrta Osiyo respublikalarida hozirgi zamon aholi joylashuvining rivojlanish omillari va tendentsiyalari” mavzusida doktorlik dissertatsiya ishini muvaffaqiyatli yoqladi. Taʼkidlash joizki, ustozning hayotida uning OʼzMU iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kafedrasiga rahbarlik qilgan davri (1984- 2010 yy.) alohida oʼrin tutadi. Bu davrda u kafedraning oʼquv, oʼquv-uslubiy jarayonini kuchaytirishga, ilmiy tadqiqotlarni yangi darajaga koʼtarish, yangi ilmiy yoʼnalishlar bilan boyitish yoʼlida astoydil mehnat qildi. U ayniqsa kafedraning ilmiy pedagogik salohiyatini mustahkamlashga katta eʼtibor berdi, kafedrada magistratura, aspirantura va doktorantura tizimining shakllanishi va rivojlanishida katta xizmat qildi. Butun ilmiy-ijodiy faoliyatida, ayniqsa, mustaqillik davrining ahamiyatini alohida taʼkidlamoq joiz. Zero, uning ayni shu yillar mobaynidagi katta mehnatining samarasi oʼlaroq, respublikamizda oʼziga xos ilmiy maktab (А.Soliev iqtisodiy va ijtimoiy geografiya ilmiy maktabi) shakllandi. Ushbu maktabda Solievning bevosita ilmiy rahbarligida 37 ta fan nomzodi va 5 ta fan doktorlari yetishib chiqdi. Ularning geografiyasi ham rangbarang. Аgar, Solievning faoliyatini geografiya fanining oʼziga qiyoslasak, uning oʼziga xos ilmiy-ijodiy, tashkilotchilik va ustozlik ishlari juda keng mintaqalarni qamrab olganligining guvohi boʼlamiz. А.Soliev rahbarligida yetishib chiqqan va uning tarbiyasini olgan bir guruh qobiliyatli olimlar Oʼzbekistondan tashqarida Rossiya Federatsiyasi (R.Аhmedov), Xitoy Xalq Respublikasi (Vey Sin, Umar Mullo), Qozogʼiston (Sh.Аbdreeva), Qirgʼiziston (А.Nizamiev), Tojikiston (X.Nasrulloev) davlatlarida ham muvaffaqiyatli faoliyat koʼrsatmoqdalar. Ushbu ilmiy maktabda istiqlol yillarida respublikamizda noanʼanaviy hisoblangan quyidagi ilmiy mavzularda nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari himoya qilindi: “Toshkent shahrining ekologik vaziyati” (Tursunov X.T., 1994); “Qishloq joylarida aholiga tibbiy xizmat koʼrsatishning hududiy tashkil etilishi” (Nazarov M.I., 1996); “Ilmiy tadqiqotlarning geografik muammolari” (Nazarova X.M., 1997); “Buxoro viloyatining nozogeografik vaziyati” (Komilova N.Q., 1999); “Oʼzbekiston iqtisodiyotida oʼsish qutb va markazlarining shakllanishi” (Yanchuk S.L., 2002); “Oʼzbekistonda turizmni rivojlantirishning mintaqaviy xususiyatlari” 18 (Usmonov M.F., 2003); “Sanoatda qoʼshma korxonalarni hududiy tashkil etish va rivojlantirish xususiyatlari” (Mirzaaxmedov X.S., 2003); “Mehnat bozori shakllanishining hududiy jihatlari” (Islomov А.А., 2004); “Oʼzbekistonda jinoyatchilikning ijtimoiy-geografik jihatlari” (Qayumov А.А., 2006), “Iqtisodiy geografik oʼrinning mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga taʼsiri” (Safarova N.I., 2010), “Xorijiy investitsiyalardan foydalanishning mintaqaviy muammolari” (Rafiev А.А., 2011), “Oʼzbekiston tibbiy geografik sharoitining hududiy tahlili va aholi salomatligi muammolari” (Komilova N.Q., 2012) va b. Ustoz tom maʼnoda serqirra ijodkor edi. U nafaqat ilm-fan yoʼlida xizmat qilib qolmay, balki shu fanning katta tashkilotchisi, mamlakatimiz geograf-olimlar jamoasining hamkorligini, hamjihatligini taʼminlashda ham xizmatlari katta boʼldi. Ilmu-maʼrifatda yuksak choʼqqilarni zabt etib, oʼzining serqirra ilmiy-ijodiy faoliyatida hozirgi zamon geografiya fanining iqtisodiy va ijtimoiy masalalari boʼyicha tinimsiz va samarali izlanishlar olib borish bilan birga, iqtisodiy geografiya va mintaqaviy iqtisodiyot fanlarining nazariy asoslari, iqtisodiy rayonlashtirish va mintaqaviy siyosat, sanoat, transport geografiyasi, aholi geografiyasi va demografiya, shaharlar geografiyasi va urbanizatsiya, tibbiyot, turizm geografiyasi muammolarini oʼrganib, geografiya fani taraqqiyotiga oʼzining salmoqli hissasini qoʼshdi. А.Solievning mamlakatimizda mintaqaviy iqtisodiyot fanining shakllanishi va rivojlanishidagi xizmatlari katta. Binobarin, Respublika rahbariyatining qoʼllab-quvvatlashi va bevosita А.Soliev tashabbusi bilan 1998-yili Oʼzbekistonda ilk bor OʼzMUda “Mintaqaviy iqtisodiyot” yoʼnalishi boʼyicha bakalavrlar tayyorlash yoʼlga qoʼyilgan edi. А.Soliev MDH mamlakatlarida ham katta obroʼ-eʼtibor qozongan yirik olim edi. U oʼtgan yillarda Qozogʼiston va Qirgʼiziston Milliy universitetlaridagi geografiya fanlari sohasi boʼyicha nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalarini himoyaga qabul qiluvchi ixtisoslashgan kengashlar, Turkmanistondagi Choʼllar, oʼsimlik va hayvonot olami instituti tomonidan nashr etiladigan «Choʼllarni oʼzlashtirish muammolari» xalqaro ilmiy-amaliy jurnal hamda “Turkiy tillar mamlakatlari” (Аlmati) ilmiy-uslubiy jurnali tahririyatlarining aʼzosi boʼlgan, shuningdek, u Urumchi (XXR), Oʼsh (Qirgʼiziston), Qozogʼiston Milliy universiteti (Аlmati) 19 hamda Janubiy Qozogʼiston universitetida (Shimkent) maʼruzalar oʼqigan. А.Soliev oʼzidan soʼng juda katta ilmiy meros qoldirdi. Hozirga qadar uning 400 ga yaqin ilmiy ishlari chop etilgan, ular orasida koʼplab ilmiy maqolalar, monografiyalar, darslik, oʼquv qoʼllanmalarning ahamiyatini alohida taʼkidlash joiz. Ustozning alohida ilmiy ishlari Oʼzbekistondan tashqari, Markaziy Osiyoning qoʼshni respublikalarida, Mustaqil Davlatlar Hamdoʼstligi va uzoq xorij davlatlarida chop etilgan. А.Soliev qalamiga mansub quyidagi monografiya, darslik va oʼquv qoʼllanmalar mustaqil Oʼzbekistonda iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanining yanada rivojlanishida muhim ahamiyatga ega boʼldi: “Oʼrta Osiyo shaharlarining rivojlanishi” (1978); “География городов республик Средней Азии” (1980, 1984); “Проблемь расселения и урбантзатсии в республиках Средней Азии” (1991); “Iqtisodiy geografiya asoslari” (1996); “Iqtisodiy geografiyaning nazariy va amaliy masalalari” (1999); “Mintaqaviy iqtisodiyot” (2003), “Tibbiyot geografiyasi” (2005), “Turizm geografiyasi” (2005), “Qishloq joylar demografiyasi” (2005), “Qoʼshma korxonalar geografiyasi” (2006), “Hududiy majmualarning nazariy asoslari” (2007), “Oʼzbekiston qishloqlari” (2009), “Oʼzbekiston hududlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi” (2010), “Iqtisodiy geografiya: nazariya, metodlar va amaliyot” (2013) va boshqalar. Ustozning oliy oʼquv yurtlari uchun yozilgan “Oʼzbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi” darsligi, Oʼzbekiston Respublikasi Oliy va oʼrta maxsus taʼlim vazirligi tomonidan oʼtkazilgan 2014-2015 oʼquv yili uchun “Yilning eng yaxshi darsligi va oʼquv qoʼllanmasi mualliflari” respublika tanlovida sovrinli oʼringa loyiq topilgan. А.Soliev 2003-yildan boshlab, to umrining ohirigacha Oʼzbekiston Geografiya jamiyatining prezidenti sifatida ham samarali mehnat qildi. Uning rahbarligida jamiyatning axborotnomalari (24-48 jildlari) chop etildi, respublika va xalqaro darajada koʼplab ilmiy-amaliy anjumanlar oʼtkazildi. Shuningdek, u jamiyat prezidenti sifatida, xorijiy ilm dargohlari va muassasalari bilan aloqalarning rivojlanishida, mamlakatimiz geografiya fani yutuqlarini koʼrsatish va aksincha xorij tajribasini oʼrganishda ham katta xizmat qildi. Binobarin, uning Oʼzbekiston Geografiya Jamiyatining prezidenti sifatida 2015-yilning 30-oktyabr – 3-noyabr kunlari Moskva shahrida oʼtkazilgan Rus Geografiya Jamiyatining 170 yilligiga bagʼishlangan festivalda ishtirok etishi mamlakatimiz geografiya fanining nufuzini koʼtarishga xizmat qildi. А.Solievning mamlakatimizda ilm-maʼrifatni rivojlantirishdagi koʼp yillik samarali xizmatlari mamlakatimiz hukumati tomonidan munosib taqdirlandi. U 1995-yili mustaqilligimizning 4 yilligi munosabati bilan Vatanimizning yuksak mukofoti “Shuhrat” medaliga sazovor boʼlgan. Аbdusami Soliev yetuk inson, ulkan qalb sohibi edi. Bu borada u, avvalo, oʼzining yuksak madaniyati, kamtarligi, hozirjavobligi bilan alohida ajralib turardi. Ular, hech qachon oʼzgalarning shodligiga ham, qaygʼu-tashvishlariga ham befarq va beeʼtibor boʼlmagan, zarur paytda ѐrdam qoʼlini choʼza olgan, doimo oʼzining toʼgʼri va xolis maslahatlarini har qanday odamga berishga tayѐr boʼlgan. А.Soliev namunali oila boshligʼi edi, u turmush oʼrtogʼi bilan toʼrt farzandni munosib tarbiyalab, voyaga yetkazdi, katta hayotga yoʼlladi.

Аbdusami Solievich Soliev 2016-yilning 18-mart kuni 74 yoshida toʼsatdan vafot etdi.

geografiya fanlari nomzodi, prof.  M.I. Nazarov 

     Ubaydullayeva Ra’no Ahatovna O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining haqiqiy a’zosi, akademik, O‘zbekiston xotin – qizlari orasidagi birinchi iqtisod fanlari doktori, professor. U O‘zbekiston va Markaziy Osiyo respublikalaridagi inson resurslari, xususan xotin – qizlar mehnat resurslaridan foydalanish bo‘yicha mintaqaviy uyg‘un muammolarning, shuningdek, O‘zbekistonda jamoatchilik fikrini o‘rganish bo‘yicha o‘tkazilgan sotsiologik tadqiqotlar tashkilotchilaridan biridir. 1964-1974 yillar davomida O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Iqtisodiyot institutida avvaliga kichik, keyinchalik katta ilmiy xodim va bo‘lim mudiri sifatida ishlagan Ra’no Ubaydullayeva O‘zbekistondagi aholi sonining qayta tiklanishi va o‘sishi hamda mehnat resurslaridan foydalanish muammolari bilan shug‘ullangan.

Professor Ra’no Ahatovna O‘zbekiston ilmiy jamoatchiligi, Markaziy Osiyo, MDH va xorijiy mamlakatlarda aholishunoslik va ayollar mehnati masalalari bo‘yicha keng qamrovli ilmiy tadqiqotlarning tashkilotchisi va bevosita ijrochisi sifatida tan olingan. Uning bir qator ishlari chet tillarga tarjima qilingan va chop etilgan, u AQSh, Germaniya, MXR, Daniya, Angliya, Frantsiya, Hindiston, Malayziya, Italiya, Shvetsariya, Rossiya, Ukraina, Ozarbayjon, Qirg‘iziston va boshqa davlatlarda o‘tkazilgan xalqaro konferentsiya va simpoziumlarga taklif qilingan. R. A. Ubaydullayeva Markaziy Osiyodagi tadqiqotlar bo‘yicha Yevropa jamiyati hamda Milliy geografiya jamiyati (AQSh) a’zoligiga saylangan.

Taniqli olimaning ilmiy faoliyatida oila rivojlanishi masalalari alohida ahamiyatga ega. U onalar va bolalarning sog‘lom bo‘lishi – millatning sog‘lomligi degan aqidaga amal qilgan holda oilani rejalashtirish, aholining demografik fe’l – atvorini uch – to‘rt farzandli oilaga yo‘naltirish g‘oyasini ilgari surgan. Bu mavzuda uning qator dolzarb maqolalari matbuot sahifalarida e’lon qilingan.
Professor Ra’no Ubaydullayevaning ko‘p yillik ilmiy faoliyatida xotin-qizlar mehnati va tender teng xuquqiylik masalalariga alohida e’tibor qaratilib kelingan.

1993 yilda Ra’no Ahatovna O‘zbekiston Respublikasi Mehnat vazirining o‘rinbosari etib tayinlandi. Ushbu mas’uliyatli lavozimda 1993 – 1997 yillar davomida ishlagan olima O‘zbekistonning ijtimoiy siyosatini amalda tatbiq qilish bilan birga ilmiy faoliyatini ham davom ettirdi.

1998-yilda professor Ra’no Ubaydullayevaning ilmiy va mehnat faoliyatida yangi bosqich boshlandi. U “Ijtimoiy fikr” jamoatchilik fikrini o‘rganish ilmiy tadqiqot Markazining direktori qilib tayinlandi va mamlakatimiz uchun yangi ilmiy soha – jamoatchilik fikri sotsiologiyasi yo‘nalishida ish boshladi. Bu yillarda professor o‘zining shogirdlari va hamkasblari bilan birgalikda jahon tajribasi, milliy xususiyatlar va milliy mentalitetni hisobga olgan holda jamoatchilik fikrini o‘rganish bo‘yicha yangi metodlarni ishlab chiqdi. Olima tomonidan mamlakatimiz va chet elda jamoatchilik fikrini o‘rganish va jamoatchilik fikri sotsiologiyasi bo‘yicha uslubiy qo‘llanmalar va ilmiy ishlar nashr qilindi.

Jamoatchilik fikri sotsiologiyasining O‘zbekistonda shakllangan navqiron maktabi nafaqat mamlakatimizda, balki MDH davlatlari va xorijda tan olingan. Professor Ra’no Ahatovna UNESCOning MOST Dasturi Muvofiqlashtirish Qo‘mitasiga, Ijtimoiy fanlar bo‘yicha Xalqaro Kengashga rais etib saylangan. U Rossiya Fanlar Akademiyasining “Sotsiologik tadqiqotlar” va boshqa xalqaro sotsiologik ilmiy jurnallar tahririyat kengashlarining a’zosi, shuningdek “Jamoatchilik fikri. Inson huquqlari” respublika ilmiy – gumanitar jurnali tahrir hay’atining a’zosi hamdir. Ra’no Ubaydullayeva O‘zbekiston FA qoshidagi “Jamoatchilik fikrini o‘rganish va shakllantirishning dolzarb muammolari” respublika ilmiy seminari va jamoatchilik fikrini o‘rganish Markazining rahbari sifatida keng ko‘lamdagi jamoat ishlarini olib boradi.

Professor Ubaydullayeva Ra’no Ahatovna “Olima” ayollar uyushmasining vitseprezidenti bo‘lib, Zulfiya nomidagi davlat mukofoti komissiyasi a’zosidir, Rossiya FAning “Sotsiologicheskie issledovaniya” jurnalining tahrir hay’ati a’zosi sifatida ham jamoat ishlarini olib bormoqda. Taniqli olima, akademik Ra’no Ubaydullayeva 400 dan ortik ilmiy ishlarning muallifi, ularning ko‘pchiligi Moskva, Sankt – Peterburg, Kiyev, Minsk, Boku shaharlarida va AQSh, Italiya, Shvetsariya, Frantsiya, Germaniya kabi mamlakatlarda chop etilgan. U gazeta va jurnal sahifalarida keng ko‘lamli tashviqot ishlarini olib boradi, yangi ilmiy kadrlar – fan nomzodlari va doktorlarni tayyorlash bo‘yicha ko‘p qirrali faoliyat yuritadi.

Fanga qo‘shgan katta hissalari uchun Ra’no Ubaydullayeva “Mehnat shuhrati” ordeni, O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining 15 va 20 yilligi munosabati bilan ko‘krak nishonlariga sazovor bo‘lgan.  Ubaydullayeva Ra’no Ahatovna – baxtli oila sohibasi, ikki o‘g‘ilning mehribon onasi va besh nafar nabiraning sevimli buvijonisi. Turmush o‘rtoqlari Ubaydullayev Abdulla Muharramovich ham O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Akademigi, meditsina fanlari doktori, professor. O‘g‘illari Xayrulla – iqtisod fanlari nomzodi, Sa’dulla esa tibbiyot fanlari doktori.

     O‘zbekiston iqtisodiy geografiya fanining yetuk olimi, geografiya fanlari doktori, professor, O‘zbekiston Geografiya jamiyati faxriy a’zosi Abduhakim Abduxamidovich Qayumov 1947-yil 23-iyun kuni Toshkent shahrida, xizmatchi oilasida tavallud topgan. A. Qayumov 1965-yilda Toshkent shahridagi 113-sonli o‘rta maktabning 11-sinfini a’lo baholar bilan bitirgandan so‘ng mehnat faoliyatini Toshkent kabel zavodida ishchi lavozimida boshladi. Bir yil ishlab chiqarishda mehnat qilganidan so‘ng, 1966-yilda A.A.Qayumov Toshkent davlat universiteti (hozirgi O‘zbekiston Milliy universiteti) ning Geografiya fakultetiga o‘qishga kirgan. Talabalik yillarida A.A.Qayumov barcha fanlardan faqat “a’lo” baholarga o‘qigan va 1971-yilda oliy o‘quv yurtini imtiyozli diplom bilan tugatgan. Yosh mutaxassis A.A.Qayumov 1971-1973 yillarda ToshDU iqtisodiy geografiya kafedrasida stajer-tadqiqotchi sifatida faoliyat yuritgan. A.A.Qayumov dastlabki ilmiy izlanishlari bilanoq kafedra professor-o‘qituvchilarining e’tiborini qozonib, 1973-yilda “Aholi iqtisodiyoti va demografiya” ixtisosligi bo‘yicha kunduzgi aspiranturaga o‘qishga kirdi. Aspiranturadagi tadqiqotlarini A.A.Qayumov O‘zbekistonda demografiya fanining asoschilaridan biri hisoblangan iqtisod fanlari doktori, professor Murtazo Qoraxonovich Qoraxonovning ilmiy rahbarligi ostida olib borgan. O‘sha paytdan boshlab Abduhakim Qayumov ilmiy-tadqiqot faoliyatining yetakchi yo‘nalishi demografiya, aholi va mehnat resurslari geografiyasi bilan bog‘liq bo‘ldi. A.A.Qayumov 1976-yili ohirida aspiranturani tugatgandan so‘ng, 1977-yildan boshlab O‘zbekiston SSR Mehnat bo‘yicha davlat qo‘mitasida katta iqtisodchi lavozimida ishlagan. 1978-yilda u ushbu qo‘mitada yetakchi iqtisodchi, 1980-yilda esa bosh iqtisodchi lavozimlarida faoliyat olib borgan. A.A.Qayumov davlat boshqaruvi tizimida faoliyat yuritishi bilan birga, o‘zining ilmiy izlanishlarini davom ettirib keldi va 1979-yilda Irkutsk shahridagi akademik V.B.Sochava nomidagi Sibir va Uzoq Sharq geografiyasi institutida M.Q.Qoraxonovning ilmiy rahbarligida tayyorlangan “Qirg‘iziston shahar manzilgohlari demogeografik rivojlanishining muammolari” mavzusidagi nomzodlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qildi. Natijada, unga sobiq Ittifoq Oliy Attestatsiya komissiyasining qarori bilan geografiya fanlari nomzodi ilmiy darajasi berildi. Geografiya fanlari nomzodi Abduhakim Qayumov o‘zining ilmiy izlanishlarini yanada rivojlantirish, o‘z ilmiy-tadqiqot tajribasini yosh avlod vakillariga yetkazish kabi maqsadlarini ko‘zlab, 1981-yilda o‘ziga qadrdon bo‘lgan dargoh – Toshkent davlat universitetining Geografiya fakultetiga ishga o‘tdi. Olim universitetdagi ilmiy-pedagogik faoliyatini dastlab iqtisodiy geografiya kafedrasining katta o‘qituvchisi lavozimida boshlagan, 1986-yilda esa kafedra dotsenti lavozimiga tayinlandi. A.A.Qayumov 1988-yilda Geografiya fakultetida yangi tashkil etilgan sotsial geografiya va aholishunoslik kafedrasida davom ettirgan. Ko‘p yillik ilmiy izlanishlari natijasida Abduhakim Qayumov o‘zining “O‘zbekistonda mehnat resurslari shakllanishi va rivojlanishining ijtimoiy geografik asoslari” mavzuida bajarilgan dissertatsiyasini 1994-yilda 11.00.02 – “Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya” ixtisosligi bo‘yicha geografiya fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun taqdim etdi va uni Toshkent davlat universiteti xuzurida Bir martalik Ixtisoslashgan kengashda geografiya fanlari doktori, professor O.B.AtaMirzaevning ilmiy maslahatchiligida muvaffaqiyatli himoya qildi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Attestatsiya komissiyasining 1995-yil 25-yanvardagi qarori bilan A.A.Qayumovga geografiya fanlari doktori ilmiy darajasi berildi. Abduhakim Qayumov 2010-yilda Mintaqaviy iqtisodiyot kafedrasi bo‘yicha professor ilmiy unvonini olishga sazovor bo‘lgan. Professor A.Qayumov 1996-yilda Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti geografiya va uni o‘qitish metodikasi kafedrasi mudiri lavozimiga tanlov asosida qabul qilinib, ushbu dargohda 2000 yilga qadar o‘z ilmiy-pedagogik 11 faoliyatini olib borgan. 2000-2002 yillar mobaynida esa olim Toshkent moliya institutining iqtisodiy geografiya va ekologiya kafedrasiga mudirlik qilgan. Olimning 2002-yildan boshlab to umrining ohirigacha ilmiy pedagogik faoliyati yana Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti bilan bevosita bog‘liq bo‘lib keldi. U 2002-yilda Iqtisodiyot fakultetining mintaqashunoslik va tarmoq iqtisodiyoti kafedrasi mudiri lavozimiga tayinlandi. 2006-yilda ushbu kafedraning nomi mintaqaviy iqtisodiyot deb o‘zgartirildi va 2011-yilga qadar shu nomdagi kafedrani professor A.A.Qayumov boshqarib kelgan. Olim 2011-yildan nomi bir necha marta o‘zgargan mazkur kafedrada professor lavozimida ilmiy-pedagogik faoliyatini davom ettirgan. Professor Abduhakim Abduxamidovich Qayumov tomonidan 175 dan ortiq ilmiy ishlar, xususan, 10 dan ortiq darslik va o‘quv qo‘llanmalar chop ettirilgan. A.A.Qayumovning umumiy o‘rta ta’lim maktablari 9-sinfi uchun “Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi” (hammalliflar – I.Safarov, M.Tillaboeva, V.Fedorko) hamda kasb-hunar kollejlari va akademik litseylar uchun “Amaliy geografiya” (hammualliflar – A.Rafiqov, X.Vaxobov, Sh.Azimov) darsliklari bir necha marotaba qayta nashr etilgan. Professor A.A.Qayumov bir necha yillar davomida Respublika ta’lim markazi huzuridagi “Geografiya” fani yo‘nalishi bo‘yicha Respublika ilmiy-metodik kengashi raisi sifatida O‘zbekistonda geografiya ta’limini rivojlantirishga munosib xizmat qilgan. Olim maorif sohasidagi ko‘p yillik samarali mehnati evaziga 2015-yilda “Xalq ta’limi a’lochisi” ko‘krak nishoni bilan taqdirlandi. Professor A. Qayumovning ilmiy rahbarligida 11.00.02 – Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya hamda 08.00.12 – Mintaqaviy iqtisodiyot ixtisosliklari bo‘yicha 1 ta fan doktori (R.Qodirov, 2021), 6 ta fan nomzodi (I.Atadjanov, 2002, G.Utepova, 2002, R.Qodirov, 2005, O‘.Yakubov, 2006, X.Amonov, 2008, D.Yavmutov, 2011) hamda 5 ta falsafa doktori (A.Abdullaev, 2017, Sh.Jo‘raev, 2019, Z.Usmanov, 2020, A.Nizamov, 2021, J.Namozov, 2021) dissertatsiyalari himoya qilingan. Diqqatga sazovor jihati shundan iboratki, professor A.Qayumov ilmiy rahbarligida tayyorlangan ilmiy tadqiqot ishlari turli masalalar, jumladan, geodemografiya, mehnat resurslari geografiyasi, tashqi savdo geografiyasi, tabiatdan foydalanish geografiyasi va iqtisodiyotiga bag‘ishlangan va har xil hududlar misolida bajarilgan. A.A.Qayumov bir necha yillar mobaynida geografiya fanlari hamda iqtisodiyot fanlari bo‘yicha Ixtisoslashgan Kengashlar va ularning qoshidagi Ilmiy seminarlarning a’zosi sifatida samarali va faol ish olib borgan. Jumladan, 2005-2009 yillarda O‘zMU qoshidagi geografiya fanlari bo‘yicha Ixtisoslashgan Kengashi raisi bo‘lgan. Professor A.A.Qayumov O‘zMU Iqtisodiyot fakulteti talabalariga “O‘zbekiston milliy iqtisodiyoti”, “Demografiya”, “Iqtisodiy demografiya”, “Mintaqaviy iqtisodiyot”, “Iqtisodiy geografiya va ekologiya” fanlaridan ko‘p yillar davomida o‘zbek va rus tillarida o‘quv mashg‘ulotlarini olib borgan. Ustoz tajriba almashish, o‘z ilmiy salohiyatini oshirish maqsadida xalqaro va respublika miqyosida o‘tkaziladigan ilmiy-amaliy anjumanlarda ilmiy ma’ruza va tezislari bilan faol qatnashardi. Shu jumladan, A.A.Qayumov Koreya Respublikasida 2008 yilda bo‘lib o‘tgan “Maktablar uchun darsliklarni takomillashtirish” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya ishtirokchisi bo‘lgan. 2010-yilda Mongoliyada Oltoy til oilasiga mansub xalqlar guruhiga bag‘ishlangan xalqaro konferensiyada ishtirok etdi. Professor Abduhakim Qayumov namunali oila boshlig‘i bo‘lib, turmush o‘rtog‘i Ra’noxon opa bilan 4 ta farzandni voyaga yetkazgan. Respublikamiz iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanida o‘zining alohida o‘rniga ega bo‘lgan olim, O‘zbekiston Geografiya jamiyati faxriy a’zosi, geografiya fanlari doktori, professor Abduxakim Abduxamidovich Qayumov 2020-yil 3-avgust kuni 73 yoshida vafot etdi.[1]

[1] Профессор Абдуҳаким Қаюмов (1947-2020) Биобиблиографик маълумотнома / Тузувчи-муҳаррирлар: Федорко В.Н., Қурбонов Ш.Б. Масъул муҳаррир: Халмирзаев А.А. – Тошкент: Ishonchli hamkor, 2022. – 212 б.

     Oʼzbekiston va MDH mamlakatlarida keng tanilgan iqtisodiy geograf, demograf va shaharshunos olim, professor, geografiya fanlari doktori Ozod Аta-Mirzaev 25-dekabr 1939-yilda Toshkent shaxrida, xizmatchi oilasida tavallud topgan. 1962-yilda Toshkent davlat universitetining Geografiya fakultetini imtiyozli diplom bilan tugatib, ilmiy-pedagogik faoliyat olib borish uchun ushbu oliygohda qoldirilgan.

O.B. Аta-Mirzaev universitetda katta laborant lavozimidan boshlab, kichik va katta ilmiy xodim, katta oʼqituvchi, dotsent, professor, aholishunoslik va ijtimoiy geografiya kafedrasi mudirigacha boʼlgan yoʼlni bosib oʼtdi. Olim oʼzining Fargʼona vodiysining shaharlariga bagʼishlangan nomzodlik dissertatsiyasini 1967-yilda Leningrad moliya-iqtisodiyot institutida, Oʼzbekistonda urbanizatsiya jarayonlarining rivojlanishi va ularni boshqarish muammolariga bagʼishlangan doktorlik dissertatsiyasini esa 1992-yilda Sankt-Peterburg davlat universitetida muvaffaqiyatli himoya qilgan.

Professor O.B.Ota-Mirzaev 1998-yildan soʼnggi vaqtgacha Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “Ijtimoiy fikr” jamoatchilik fikrini oʼrganish Markazida ilmiy ishlar boʼyicha direktor oʼrinbosari boʼlib xizmat qildi.

Professor O.B.Ota-Mirzaev ilmiy qiziqish doirasi nihoyatda keng qamrovli, harakatchan va izlanuvchan olim edi. U iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanining nazariy masalalarini tadqiq qilishda, ayniqsa aholi va shaharlar geografiyasi, geodemografiya, ijtimoiy fikr sotsiologiyasi ilmiy yoʼnalishlarida, shuningdek, aholi milliy siyosatining ilmiy asoslarini yaratishda samarali faoliyat koʼrsatdi.

O.B. Аta-Mirzaev tomonidan 300 dan ortiq ilmiy ishlar, shu jumladan 20 dan ortiq monografiya, 10 taga yaqin darslik va oʼquv qoʼllanmalar chop ettirilgan. Koʼplab ilmiy ishlari xorijiy mamlakatlarda (АQSh, Germaniya, Buyuk Britaniya, Shveytsariya, Hindiston, Vengriya va boshqalarda) eʼlon qilingan. Uning bevosita ilmiy rahbarligida 2 ta doktorlik va 7 ta nomzodlik dissertatsiyalari himoya qilingan.

Ozod Bobo-Mirzaevich respublikamizda aholishunoslik milliy ilmiy maktabini yaratishga ulkan xissa qoʼshgan, uni targʼib va tashfiq qilgan yetuk mutaxassis boʼlib hisoblangan. Uning ilmiy tashkilotchilik qobiliyati, xususan, ToshDU Geografiya fakulteti qoshidagi Аholishunoslik muammolarini tadqiq etish ilmiy laboratoriyasiga mudirlik qilgan davrida yaqqol namoyon boʼldi. Аynan shu yillarda turli sotsiologik tadqiqotlar oʼtkazildi, domlaning tahriri asosida qator ilmiy toʼplamlar nashr etildi. Xuddi shunday tashkilotchilik qobiliyati u kishi tomonidan 1987-yilda ochilgan “Аholishunoslik va ijtimoiy geografiya” kafedrasi faoliyatida ham ijobiy va ibratli boʼlgan.

Ozod Bobo-Mirzaevich koʼp yillik samarali ilmiy-pedagogik faoliyati uchun II darajali “Sogʼlom avlod uchun” ordeni hamda “Oliy taʼlim aʼlochisi” koʼkrak Nishoni bilan taqdirlangan.

Oʼzbekiston va MDH mamlakatlarida keng tanilgan iqtisodiy geograf, demograf va shaharshunos olim, professor, geografiya fanlari doktori Ozod Bobo-Mirzaevich Аta-Mirzaev 2019-yil 8-avgust kuni 79 yoshida vafot etdi.

Oʼzbekiston Geografiya jamiyati rayosati,

“Oʼzbekiston Geografiya jamiyati axboroti” ilmiy jurnali tahririyati

     Tojieva Zulxumor Nazarovna 1970 yil Jizzax viloyati Baxmal tumanida xizmatchi oilasida tavallud topgan. 1978-1988 yillarda Baxmal tumanidagi 7-oʼrta maktabda oʼqigan va ushbu maktabni “Oltin medal” bilan tugatgan.

Maktabda oʼqib yurgan vaqtlari 2 yil davomida muntazam 2 marta ham geografiya fanidan Respublika fan olimpiadasining gʼolibi boʼlgan. Fan olimpiadasi gʼolib boʼlganligi munosabati bilan 1988-yilda Toshkent Davlat universiteti (hozirgi Mirzo Ulugʼbek nomidagi Oʼzbekiston Milliy universiteti) geografiya fakultetining 1-kursiga imtiyozli ravishda oʼqishga qabul qilingan. U mazkur oliy oʼquv yurtini aʼlo baholarga oʼqiganligi, jamoat ishlardagi faolligi tufayli, Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining Faxriy yorligʼi bilan taqdirlangan.

Tojieva Zulxumor Nazarovna 1993-yilda mazkur universitetni «Geograf-oʼqituvchi» mutaxassisligi boʼyicha imtiyozli diplom bilan muvaffaqiyatli tugatdi va Davlat Аttestatsiyasi Komissiyasi tomonidan aspiranturada oʼqishni davom ettirishga tavsiya etildi. Shu yildan eʼtiboran Toshkent Davlat universiteti qoshidagi “Аholishunoslik ilmiy – tadqiqot laboratoriyasi”da kichik ilmiy xodim boʼlib faoliyat yurita boshladi. 1993-yil 10-dekabrdan 1998-yil sentyabrgacha 11.00.02- iqtisodiy va sotsial geografiya ixtisosligi boʼyicha Toshkent Davlat universiteti aspiranturasida tahsil oldi. Tojieva Zulxumor 1998-yilda “Jizzax viloyati aholisi koʼpayishi va joylanishining ijtimoiy-iqtisodiy muammolari” mavzusida nomzodlik ishini muddatidan ilgari himoya qilgan va 1999-yilda geografiya fanlari nomzodi, 2003-yilda dotsent, unvonlarini olgan.

2017-yilda «Oʼzbekiston Respublikasida demografik jarayonlar va ularning hududiy xususiyatlari» mavzusida doktorlik dissertatsiyasini muvafaqqiyatli himoya qilgan. Dissertatsiya tadqiqotida quyidagi ilmiy natijalar olingan:

barqaror rivojlanishga taʼsir etuvchi demografik xavfsizlik indikatorlari va ularning hududlar miqyosida ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari asoslangan;

ijtimoiy demografik rivojlanishdagi oʼzgarishlarni hisobga olgan holda geodemografik va demogeografik tadqiqotlarning metodologik asoslari takomillashtirilgan;

hududlarning demografik sigʼim (XDS) darajasi jami aholi, yosh-jins tarkibi boʼyicha ishlab chiqilgan, aholi punktlarini hududiy tashkil etishning demogeografik xususiyatlari aniqlangan;

respublika aholisi oʼlimi va oʼrtacha kutilayotgan umr davomiyligini de Muavr usuli boʼyicha modellashtirish asosida ularning oʼzaro korrelyatsiyasi va dinamikasi asoslangan;

demografiya, aholi bandligi va mehnat bozori masalalarida sohaga oid muammolarni hal etish hamda aholi bandligini taʼminlash dasturini monitoring qilish boʼyicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan;

demografik rivojlanishning oʼrta va uzoq muddatli istiqbol koʼrsatkichlariga asoslangan demografik prognoz parametrlari belgilangan.

Demografik jarayonlardagi oʼzgarishlarning hududiy xususiyatlarini baholash boʼyicha ishlab chiqilgan ilmiy xulosa va takliflar asosida:

U Toshkent davlat universiteti (hozirgi Oʼzbekiston Milliy universiteti) iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kafedrasida kafedra mudiri, professor lavozimida ishlab kelmoqda. Shu kunga qadar Tojieva Zulxumorning ilmiy rahbarligida 50 dan ortiq magistrlar, 10 ga yaqin fan nomzodlari tayyorlangan. Hozirgi kunda uning rahbarligida 3 ta mustaqil tadqiqotchi-izlanuvchilar tayanch doktorlik (PhD) va 2 ta fan doktori dissertatsiyalari ustida ilmiy tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar. Z.N. Tojieva 2016 yildan buyon Oʼzbekiston Milliy universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi DSc.27.06.2017.G.01.06 raqamli Ilmiy kengash qoshidagi 11.00.02 – iqtisodiy va ijtimoiy geografiya ixtisosliklari (geografiya fanlari) boʼyicha Ilmiy kengash qoshidagi Ilmiy seminar raisi.

 Tojieva Zulxumorning ilmiy tadqiqot ishlari Oʼzbekiston Respublikasi demografik jarayonlarini geografik tadqiq etish asosida aholining tabiiy-mexanik va ijtimoiy harakatidagi tendentsiyalarni belgilash, aholi oʼsishi va joylanishi bilan bogʼliq, ijtimoiy-iqtisodiy, mehnat bozori, bandlik hamda aholini hududiy tashkil etishning geoekologik muammolarini tahlil etish, respublika aholisi demografik jarayonlari taraqqiyotidagi oʼziga xos jihatlarini hudud demografik sigʼimi, demografik xavfsizlik nuqtai-nazaridan baholash va mintaqalar demografik rivojlanishining asosiy yoʼnalishlarini takomillashtirish masalalariga bagʼishlangan. Z.N.Tojieva Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT)ning Oʼzbekistondagi Аholishunoslik jamgʼarmasi (YuNFPА) hamda Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “Mahalla va Oila” ilmiy-tadqiqiot instituti tomonidan tashkil etilgan “Demografiya” ilmiy seminarining rasmiy aʼzosi. BMTning Аholishunoslik jamgʼarmasi (YuNFPА) tomonidan har yili oʼtkaziladigan Xalqaro miqyosdagi konferensiyalar (Toshkent, Moskva, Sankt-Peterburg), ilmiy seminarlarning muntazam faol ishtirokchisi hisoblanadi.

Tojieva Zulxumor 150 dan ortiq ilmiy ishlar, jumladan, 4 ta monografiya, 5 ta darslik, 8 ta oʼquv qoʼllanmalar (1 tasi oxirgi 3 yilda) muallifi. Uning 50 dan ortiq ilmiy maqollari Oʼzbekiston, MDH mamlakatlari va uzoq chet ellardagi davriy ilmiy jurnallarda chop etilgan.

     Toshkentda birinchi o‘zbek demograf olima – iqtisod fanlari nomzodi, dotsent M.R.Bo‘riyeva 1947-yilda Toshkent shahrida tavallud topgan. Mamlakat Rahmonovna 1965-yilda o‘rta maktabni tamomlab, shu yili Toshkent Davlat universitetining Geografiya fakultetiga o‘qishga kirdi. Universitetni 1970-yilda tugatgach, ToshDU (hozirgi O‘zbekiston Milliy universiteti) Geografiya fakultetida laborant lavozimida ish boshladi. Mamlakat Bo‘riyeva 1977-1979-yillarda ToshDU Geografiya fakultetining kunduzgi aspiranturasida o‘qidi. Aspiranturada professor M.Qoraxonov rahbarligida O‘zbekistonda tug‘ilish bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha ilmiy tadqiqotlarni davom ettirdi. Ilmiy tadqiqotlarning samarasi o‘laroq, u 1983-yilda Moskva davlat universitetida “O‘zbekistonda tug‘ilish” mavzuidagi nomzodlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qildi. Olimaning 1979-1998-yillardagi faoliyati O‘rta Osiyoda yagona bo‘lgan Aholishunoslik ilmiy-tadqiqot laboratoriyasi bilan bevosita bog‘liq bo‘ldi. Olima bu yerda 1987-yilgacha ilmiy xodim bo‘lib ishlagan bo‘lsa, 1987-1998-yillarda uning rahbari sifatida mamlakatimizda aholishunoslik, demografiya va aholi geografiyasi bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar rivojiga munosib hissa qo‘shdi. Shuningdek, 1998-1999-yillarda Respublika “Oila” ilmiy-amaliy markazining Demografiya bo‘limi mudiri lavozimida faoliyat yuritgan. Ustoz 1999-yildan keyingi ilmiy izlanishlarini O‘zbekiston Milliy universitetida pedagogik faoliyat bilan birgalikda olib bordilar. M.R.Bo‘riyeva 1999-2000-yillarda O‘zbekiston Milliy universiteti Geografiya fakulteti iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kafedrasi dotsenti lavozimida ishladilar. O‘zbekiston Milliy universiteti Geografiya fakulteti tarkibida 2000 yilda ilk bor Respublikamizda Mamlakat Raxmanovna Bo‘riyeva tashabbusi bilan demografiya kafedrasi tashkil etildi. Dotsent M.R.Bo‘riyeva 2000-2007 yillarda O‘zMU demografiya kafedrasi mudiri sifatida samarali faoliyat olib bordi. Mamlakat Rahmonovna 40 yildan ortiq ilmiy-pedagogik faoliyati davomida 100 dan ortiq ilmiy ishlar, shu jumladan, 3 ta monografiya, 2 ta ilmiy risola va 10 dan ortiq o‘quv qo‘llanmalarni nashr ettirgan. Olimaning chop etilgan ishlari orasida “O‘zbekistonda tug‘ilish” (1991), “O‘zbekistonda oila demografiyasi” (1997), “Aholi geografiyasi” (1999), “Dunyo aholisi” (2008, hammuallif) kabilarni keltirish joiz. Mamlakat Rahmonovna hamkasblariga, shogirdlariga, talabalariga nisbatan g‘amxo‘r, kamtarin ustoz bo‘lish bilan birga hayot yo‘llarida ham jonkuyar maslahatchi, murabbiy bo‘lgan. 2019-yil 14-may kuni Toshkentda birinchi o‘zbek demograf olima – iqtisod fanlari nomzodi, dotsent Mamlakat Rahmonovna Bo‘riyeva 72 yoshida vafot etdi.

1996 – 2001-yillar davomida Nukus davlat pedegogika instituti bakalavriat bosqichi, 2001 – 2003-yillar davomida Berdaq nomidagi Qoraqalpog‘iston davlat universiteti magistratura bosqichida, shuningdek, 2003 – 2006-yillarda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi iqtisodiyot instituti aspirantura bosqichida tahsil olgan. X. Abduramanov oila demografiyasi va mehnat iqtisodiyoti bo‘yicha 1 ta darslik, 8 ta o‘quv qo‘llanma, 4 ta monografiya va 60 dan ortiq ilmiy maqolalar muallifi. 2007-yilda “O‘zbekistonda qariyalarni ijtimoiy himoya qilishning demografik asoslari” mavzusida fan nomzodi, 2021-yilda “O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashda demografik jarayonlarni tartibga solishning ilmiy-uslubiy asoslarini takomillashtirish” mavzusida fan doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan. 2018-yildagi “Oliy ta‘lim muassasasining eng yaxshi pedagogi” umumrespublika tanlovi g‘olibi. 2017–2020-yillarda BF-1-028 – “Demografik xavfsizlik jihatidan oilani mustahkamlash muammolarini tadqiq etishning konseptual asoslari” mavzusidagi fundamental, 2018–2020-yillarga mo‘ljallangan PZ-20170928644 – “O‘zbekiston qishloq aholisini ish bilan ta‘minlash muammolari” mavzusidagi amaliy loyiha ijrochisi. Shuningdek, X.Abduramanov BMTning Aholishunoslik jamg‘armasi (UNFPA) tomonidan moliyalashtirilgan 2 ta xorijiy loyihaga rahbarlik qilgan. Moskva davlat xalqaro munosabatlar institutida “Миграционние мости в Евразии: новая миграционная реалност в эпоху COVID-19” mavzusidagi XIII xalqaro ilmiy-amaliy forumdagi va Italiyaning Rim shahrida “Hayot davomida birdamlik va teng imkoniyatlar uchun kuchlarni birlashtirish” mavzusidagi konferentsiya ishtirokchisi.